Къарачай — Малкъар Нарт сёзле
Аа
Аджал джетсе болджал джокъ.
Аджал соруб келмез, келсе, къайтыб кетмез.
Аджаллыгъа окъсуз шкок атылыр.
Аджашхан тёгерек айланыр.
Аджашханны ызындагъы кёреди, джангылгъанны джанындагъы биледи.
Аджашсанг кёб бла аджаш.
Аджашсанг узакъгъа, тюшерсе тузакъгъа.
Ажымлы ёлген эки ёлюр.
Аджир бла джагъалашхан алашаны сырты джаўур.
Ач аш айырмайды.
Ач аю ойнамаз.
Ач бёрюге мекям джокъ.
Ач да бол, токъ да бол, намысынга бек бол.
Ач ит джулгъаныб джатар.
Ач къарным, тынч къулагъым.
Ач келгенни тойдур, кеч келгенни тойдур.
Ач кишдикден чычхан къутулмаз.
Ач къонакъны хапарла бла сыйлама.
Ач отунчуну ачыўу бурнундады.
Ач тоймам дейди, тойгъан ач болмам дейди.
Ач уят къоймаз.
Ачыўу джиляугъа, къууанч тепсеўге юйретир.
Ачыўу душман, акъыл дос, акъылынга акъыл къош.
Ачыўу не уллу болса да, таўну бузмаз.
Ачыў соруб келмейди.
Ачлыкъда тары гырджын халыўадан татлыды.
Ачны эсинде аш.
Адам бла къазанлашмай, адамны адамлыгъын билмезсе.
Адам боллукъ атламындан белгили.
Адам боллукъ сыфатындан белгили.
Адам болмагъан джерде тонгуз тёрге ётер.
Адам болур ючюн а, алай туўаргъа керекди.
Адам каргъаса бир палах, эл къаргъаса минг палах.
Адам къатында адам ёлмез.
Адам къыйналмай заўукъ кёрмез.
Адам сёзюнден белгили.
Адам -туўгъан джеринде, ит- тойгъан джеринде.
Адам умут бла джашайды.
Адамдан уялгъынчы кесингден уял.
Адамгъа аман деген — кеси аман.
Адамгъа тынгыла да кесинг билгенча игисин эт.
Адамлыкъ иши бла билинир.
Адамны адамлыгъы нёгеринден танылыр.
Адамны адамлыгъы ёлмей бла кетмей билинмез.
Адамны адамлыгъы, ашда угъай, ишде билинеди.
Адамны адамлыгъын этген иши билдирир.
Адамны игиси итни да башын сылар.
Адамны къатыны джарлы да этер, бай да этер.
Адамны къылыгъы ишде белгили болур.
Адамны осал тенгле бузадыла.
Адамны осалы къыш кюннге куўаныр.
Адамны сыфатына къарама, сёзюне къара.
Адамны тюртюб абындырсанг да, сёз бла абындырма.
Агъач уста юйсюз къалыр.
«Ах» дегенликге дюккюч артыкъ джарылмаз.
«Ах» демеген «ох» демез.
Ахчадан намыс багъалыды.
Ахырат джаннетден дуния даулет ахшы.
Ахыратны киши кёрюб къайытмагъанды.
Ахлысына аман — кимге да аман.
Ахмат къаяда бал барды, андан меннге не барды.
Ашхы болса джолдаш, хар ишинги аны бла ойлаш.
Ашхы болсанг атынг чыгъар, аман болсанг джанынг чыгъар.
Ахшы джыяр, аман джояр.
Ахшы сёз таш тешер.
Ахшы тенг джолгъа салыр, аман тенг джолдан шашдырыр.
Ахшыгъа эл ышаныр, джаўуннга джер ышаныр.
Ахшылыкъ джерде джатмайды, аманлыкъ суўгъа батмайды.
Акъыл къартда, джашда тюйюлдю — башдады.
Акъыл неден да кючлюдю.
Акъыл сёз алгъышлыкъ этер.
Акъыл сёзге багъа джокъду.
Акъыл тенгизден терен, билим таудан бийик.
Акъылы болмагъаннга сакъалы болушмаз.
Акъыллы ангылар, тели тынгылар.
Акъыллы айтыр эди, акъылсыз къоймайды.
Акъыллы болур ючюн эл бла сёлеш.
Акъыллы эл ийеси, тели ўа эл баласы.
Акъыллы эркиши атын махтар, акъылсыз эркиши къатынын махтар.
Акъыллыгъа бир айт, телиге минг айт.
Акъылсыз башдан акъыллы сёз чыкъмаз.
Акъылсызны джуўукъгъа алма, акъыллыны кеннге салма.
Акъырын баргъан арымаз.
Акъырын суў кёпюрлени бузар.
Акъырынны ашыкъгъан джетмез.
Акъырынны дженгил джетмез.
Акъмакъ туўгъан джерин унутур.
Ала билсенг сала да бил.
Ала-бере билмеген, берсе кёзюне джукъу кирмеген.
Алда чыкъгъан къулакъны, артда чыкъгъан мюйюз озар.
Алгъа кесинги ур, ачымасанг башханы ур.
Алгъада барма, артха да къалма.
Алма терегинден кери кетмез.
Алма терекде кертме битмез.
Алма, биш, аўзума тюш.
Алманы игисин аю ашар.
Алтын тот болмаз, шкок топ болмаз.
Алтын юйден да джан татлы.
Алтынны алма да акъылны ал.
Алтыны — ташдан, акъылны — башдан.
Аман адам этегингден тутса, кес да къач.
Аман адам уруп къачар.
Аман эсирсе юйюн ояр.
Аман эшек хуна ояр, аман киши къатын къояр.
Аман хансны урлугъу кёб.
Аман киши джаў болур, хар бир иши даў болур.
Аман къыз барыр джерин сайламаз, аман къатын иги эрин да сыйламаз.
Аман къоркъгъанына да махтанады.
Аман къой суўну ортасына кириб ичер.
Аман оноўчуну иши да аман.
Аман сабийден эсе, болмай къалгъан игиди.
Аман сабийлей къартайыр.
Аман сохтаны китабы тас болур.
Аман сёз иесине къайтыр.
Аман сёзден бал чыкъмаз, аман кёзден май чыкъмаз.
Аман сюрюўчюню бёркю джыртыкъ болур.
Аман шуёхунг болгъандан эсе, болмагъаны игиди.
Аманны заман унутдурмаз.
Ана этген гырджындан татлы аш джокъду.
Ана къолу ачытмаз.
Ана къойну — балагъа джаннет.
Ана кёлю балада, бала кёлю талада.
Ана къучагъы балагъа бешик.
Ана сыры — къызында, ата сыры-джашында.
Ана юйню кюн джарыгъы.
Ана бала тилин ангылар.
Ариў сёз джаннга азыкъ, аман сёз башха къазыкъ.
Ариў сёз джилянны тешигинден чыгъарыр.
Асыл — ташдан, акъыл — башдан.
Асыры татлы болсанг ашарла, асыры ачы болсанг атарла.
Аслан ач да тюлкю токъ.
Аш берме да, къаш бер.
Ашагъаны чибин кибик, ишлегени пил кибик.
Ашамаздан тана башны таўусду.
Ашар джеринги билме да, басар джеринги бил.
Ашаса, ашамаса да бёрюню аўузу къан.
Ашатыргъа иш ахшы, ишлетирге аш ахшы.
Ашда бёрю — ишде ёлю.
Ашда уялгъан — мухар, ишде уялгъан — хомух.
Ашха уста юйюнгде болсун, кийимге уста элингде болсун.
Ахшы адам башын сылатыр, аман адам джанын къыйнатыр.
Ахшы ат арыкълыкъда табылыр.
Ахшы атаны — джашы иги, ахшы ананы — къызы иги.
Ахшы къатын аман эрни эр этер, аман къатын ахшы эрни сер этер.
Ахшы къыз — джагъада къундуз, ахшы джаш — кёкдеги джулдуз.
Ат аягъы да бокълайды суу.
Ат аягъы тай ёлтюрмез.
Ат джумушну эшек тындырмаз.
Ат эркишини къанаты.
Ат ёлсе — джери къалыр.
Ат суўгъа кирсе, башы джюзер.
Ата джурт — алтын бешик.
Ата джурт — атангы юйюнден артыкъ.
Ата джуртча джер болмаз, туўгъан элча эл болмаз.
Ата джуртуму башы болмасам да, босагъасыны ташы болайым.
Ата джуртун сюймеген — атасын да сюймез.
Ата джуртун сюймей башха джуртну сюйген, башын сатхан кибикди.
Ата джуртун танымагъан, атасын да танымаз.
Ата джуртуну къоругъан озар, къорумагъан тозар.
Ата ёге ана келтирсе, кеси да ёге болады.
Ата — билек, ана — джюрек.
Атлыгъа бир айт, джаяўгъа эки айт.
Атны игиси къабакъда болур, адамны игиси джомакъда болур.
Атны къуйругъун тапхан, ийерин да излер.
Атны къуйругъундан тутсанг — тыялмазса.
Атны туягъы тай басар.
Аўругъан — джашаудан умутчу.
Аўругъаннга — кийик саўлукъ, джетген къызгъа — чилле джаўлукъ.
Аўругъанны джастыгъында саў ёлюр.
Аўругъанны саў билмез, ач къарынны токъ билмез.
Аўрумагъан «ой!» демез.
Аўрумагъан башынга джаўлукъ къысма.
Аўруу кетер, адамлыкъ кетмез.
Аўрууну ким да сатып алмайды.
Аўрууун джашыргъан саў болмаз.
Аўуз бла къуш тута.
Аўуз джара бителмез, къылыч джара бителир.
Аўуз, къапчыкъ тюйюлдю, башын къысалмазса.
Аўузу озгъаннга джуўаб этмесенг, аўузу джокъгъа санар.
Аўузунг толу къан болса да къанлынга билдирме.
Аўзу къыйшыкъ болса да, байны джашы сёлешир.
Ай орнуна кюн чыкъмаз.
Аягъынг кирмеген джерге башынгы сугъалмазса.
Аякъсыз тебсича.
Айдан — джыл, джылдан — ёмюр.
Айдан келгеннге аякъ, кюнден келгеннге таякъ.
Айыблы джашагъандан эсе, отда кюйген игиди.
Айыбны суў бла джуўалмазса.
Айым, кюнюм тюз болса, джулдузунга бармагъым.
Айыпсыз тенг излеген тенгсиз къалыр.
Аюню баласы аюге ай кёрюнюр.
Аз ачы да кёб татлыны бузады.
Аз аш бла кёб сёзден къыймат джокъду.
Аз айт да кёб эт.
Аз айт — кёб бил.
Аз берген — джюрекден, кёб берген — байлыкъдан.
Аз берген — къолдан, кёб берген — джандан.
Аз болса да ахшы болсун.
Аз къойну къойчусу бла джарлы юйню бийчеси бет табмазла.
Аз сёлеш, кёб ишле.
Аз сёлешген къайгъысыз турур.
Азыкъ аз болса, нёгер харам болур.
Азыкълы ат арымаз, къатыны аман джарымаз
Азыкълы ат арымаз.
Азны тергемеген кёбню тергемез.
Бб
Бабуш суўдан тоймаз.
Багъа берген тенгизге суў къуйгъан кибикди.
Багъылгъан кишдик чычхан тутмаз.
Бал чибинни ургъаны ачы, балы татлы.
Бал дегенликге аўузунг татлы болмаз.
Батыр туўса элге насыб, джаўун джаўса джерге насыб.
Бай арбазында да къоян тутар.
Бай билгенни джарлы да биледи, айтыргъа мадары джокъду ансы.
Бай джарлыгъа къарнаш болмаз.
Бай джарлыгъа къайгъырмаз.
Бай джарлыны танымаз.
Бай джутлугъун къоймаз.
Бай хакъын бергинчи джарлы джанын берир.
Бай къарнаш излемез.
Бай кёб сёлешир, аз этер.
Бай туўар сойса, джарлы улакъ сояр.
Байдан мал алгъынчы, шайтандан ийман алырса.
Байдан намыс излеме.
Байдан умут эте, джарлыдан ёгюз багъасы къорады.
Байлыкъ адамны сокъур этер.
Байлыкъ билимсизге душманды.
Байлыкъ сюйюндюрюр, джокълукъ тюшюндюрюр.
Байлыкъ таусулур, билим таусулмаз.
Байлыкъ уахтыны тыймаз.
Байлыкъ — бир айлыкъ.
Байлыкъдан билим ахшы.
Байлыкъдан эсе иги къылыкъ игиди.
Байлыкъдан саўлукъ ахшыды.
Байлыкъгъа багъа берирге болса да, иги сёзге багъа берирге болмаз.
Байма деб да къуўанма, джарлыма деб да джылама.
Байны джелкеси — джаў чулгъам.
Байны джуўугъу кёбдю.
Байны эшик артында олтургъандан эсе, джарлыны тёрюнде олтур.
Байны этеги джарлыны юйюн ояр.
Байны келини болгъандан эсе, джарлыны къызы бол.
Байны къызы баймакъ болса да, тыбырда къалмаз.
Байны кёзю малда, джарлыны кёзю джалда.
Байны кёзю малдан тоймаз.
Бешге баш болгъандан эсе, онбешге аякъ болгъан къолайды.
Бешикдеги беш тюрлю.
Бет кюнден да джылыды.
Бети къызарыўчу адамны джюреги харам болмаз.
Бети къучакълар, джюреги бычакълар.
Бычакъ, не джити болса да, къынын кесмез.
Билдириб келген джаўдан къоркъма, билдирмей келген джаўдан къоркъ.
Биле турсанг да сора тур.
Билеги кючлю бирни джыгъар, билими кючлю мингни джыгъар.
Билек бирни джыгъар, билимли мингни джыгъар.
Билек бла бирни сюрюндюрсенг, билим бла мингни абындырырса.
Билген адам билимин башхаладан къызгъанмайды.
Билген айтмайды, айтхан а билмейди.
Билген билмегенни юйретген адетди.
Билгенни джанында билмеген джокъ.
Билгенни къолу къарны джандырыр.
Билим акъылны чырагъы.
Билим алтындан багъалыды.
Билим ат болуб да чабар, къуш болуб да учар.
Билим азны аўузунда кирит.
Билим къая тешер.
Билим кимге да ортакъды.
Билим сатылмайды, окъуб табылады.
Билимин букъдургъан, кеси билимсиз.
Билимли ёлмез, билимсиз кёрмез.
Билимли тиширыў башха къарайды, билимсиз тиширыў джашха къарайды.
Билимни джараталмагъан кёгетсиз терек кибикди.
Билимни тюбю джокъ.
Билимсиз иш бармаз.
Билмеген айыб тюйюлдю, билирге сюймеген айыбды.
Билмеген билгеннге сорур.
Билмегенинг билек аўрутмайды.
Билмегенинги билгеннге сор.
Билмейме деген минг палахдан къутулур.
Билмезни билеги аўрумаз.
Бир акъыл — иги, эки акъыл — ахшы.
Бир кюн нёгер болсанг, минг кюнню салам бер.
Бир кюн туўгъан бир кюн ёлюр.
Бир кюнлюк тенг, тенг болмаз.
Бир ёгюзню бойну бла минг ёгюз суў ичер.
Бир ёгюзню кючюнден минг ёгюз суў ичер.
Бир сабда турмагъан балта.
Бир сёзню эшитмей джиберсенг, минг сёзге тынгыларгъа тюшер.
Бир умутдан минг умут чыгъар.
Бирде къартха тынгыласанг, бирде джашха тынгыла.
Биреў ашаб къутулур, биреў джалаб тутулур.
Биреў билгенни биреў да билир.
Биреў гыбыт бла джаў чайкъайды, биреў да кюрек бла халджар кюрейди.
Биреў сени таш бла урса, сен аны аш бла ур.
Биреў терек тюбюнде ынгычхай эди, биреў чёб тюбюнде ынгычхай эди.
Биреў заўукъдан тепсей эди, биреу суўукъдан тепсей эди.
Биреўге аманлыкъ этиб, кесинге игилик табмазса.
Биреўге дуппукъ балта, кесинге джити балта.
Биреўге кёлтюрген таягъынг кесинги башынга тиер.
Биреўге уру къазгъан кеси тюшеди.
Биреўню алтынындан кесинги багъырынг ахшы.
Биреўню айтханына къарасанг, къатынынгдан айырылырса.
Биреўню бёркюн алсанг, бёркюнге сакъ бол.
Биреўню джюреги тенгиз, биреўню ўа тонгуз.
Биреўню чабырына аягъынгы сукъма.
Биреўню хычынындан кесинги туз бла гырджынынг ахшы.
Биреўню къатыны биреўге къыз кёрюнюр.
Биреўню къуў тёшегинден эсе, кесинги салам тёшегинг игиди.
Биреўню мингинден кесинги биринг игиди.
Биреўню оноўу биреўге джарамаз.
Бирикген иш артха къалмаз.
Бирикмеген иш бишмез.
Бирлик болмагъан джерде насыб болмаз.
Бирликде — тирилик.
Бишген алма терегинде къалмаз.
Бёрю аманатха чабар.
Бёрю атар — бёркюнден белгили.
Бёрю атарны — бёркюнден.
Бёрю баласын къой сояргъа юйретеди.
Бёрю бир кёзю бла джукълар.
Бёрю чегетден къоркъмаз.
Бёрю да аджашхан малны ашар.
Бёрю да хоншу къошуна чабмайды.
Бёрю къартлыгъында джубуранчы болур.
Бёрю къатында ёсген ит къой кесер.
Бёрю кесини азыгъын кеси табар.
Бёрю кюнден бугъалмаз.
Бёрю малдан тоймаз.
Бёрю ёлтюрлюк бёркюнден белгили.
Бёрю сюрюўге кирсе къуру чыкъмаз.
Бёрю тюгюн алышындыргъанлыкъгъа, къылыгъын къоймаз.
Бушуў бушуўну унутдурур.
Гг
Гаккы бла таш сындырмазса.
Гаккыда тюк излегенлей, джаўда джик излегенлей.
Гаккыны къаягъа ургъанча.
Гелеў кёрсенг, джер сорма, келбет кёрсенг, эр сорма.
Гыдай эчки суўгъа къарай эди да алкъын джашма дей эди.
Гырджын тепсини тамадасы.
Гырджынны кёб чайнасанг чий кёрюнюр.
Гугукну алгъа къычыргъаны алгъа ёлюр.
Гугурук кычырмаса да, тангны атары къалмаз.
Гугурук кёб болса тангны атханы билинмез.
ДЖдж
Джабагъы да джюндю, джолукъмазлыкъ кимди.
Джабылгъан аўузгъа чибин къонмаз.
Джахил болса анасы, не билликди баласы.
Джалан да керти тюз болур.
Джалыныб джаўдан къалмазса.
Джалкъаў ишден къоркъар, иш батырдан къоркъар.
Джан аўруса — сокъур кёзден джаш чыгъар.
Джан джашаўдан тоймаз.
Джангы къарда алгъа барма, уўакъ чырпыда артха къалма.
Джангы келин юйню ариў сибирир.
Джангы къумгъанда суў суўукъ кёрюнюр.
Джангы тенгден къачма, эски тенгни атма.
Джангылгъанны тилин джыртма, абыннганны бутун къыркъма
Джангыз бала джылаўукъ болур.
Джангыз баласы барны чыгъар-чыкъмаз джаны бар.
Джарлыны сёзюн киши эшитмез.
Джарлыны тону джай битер.
Джарлыны тоюн ай да джарытмаз.
Джарты къалса иш созулур.
Джаш болса да башды.
Джаш эркеси бёрю болур, къыз эркеси тели болур.
Джашаўунгу зырафына джиберме.
Джашаўубуз басиан
Джашы атасын юйретир.
Джашынгы кесинг юйретмесенг, аны джашаў юйретир.
Джашыртын дертчиден ачыкъ тюртчю игиди.
Джашлыкъда билиннген ташда джазылгъан кибикди.
Джашлыкъда ишлесенг, къартлыкъда ашарса.
Джашны джумушха ий да кесинг да ызындан бар.
Джашны чабханын кёрсе къартны аягъы аўрур.
Джашны игиси къойда, аманы тойда.
Джаў джокъда батыр кёб, даў джокъда акъыл кёб.
Джаў кетсе, къылыч сермеме, айланыб чапса, джашаў берме.
Джаў сёз бла ёлмез.
Джаўдан къоркгъан джаўгъа болушады.
Джаўгъа джанынгы берсенг да, сырынгы берме.
Джазына кёре тюшю, тюнюне кёре тюшю.
Джекген атынг тай болса да, джашагъан элинг бай болсун.
Джел келтирир — суў элтир.
Джел къоркъуўун тёбенги этер.
Джел не терекни да къымылдатыр.
Джел таўну тепдирир.
Джер сюрмеген байынмаз.
Джер таўсуз болмаз, эл джаўсуз болмаз.
Джерге кирген джарлыды ансы, саўгъа бир насыб туўады.
Джери байны — эли бай.
Джеринден айырылгъан джыл джылар.
Джерине кёре битими.
Джерине кёре джыланы.
Джерни да адам иги этеди.
Джетегейле джети айланмай танг атмаз.
Джетмеген харбызны урлугъу кёб болур.
Джибекни ишлей билмеген джюн этер.
Джыгъылгъанны сырты джерден тоймаз.
Джыламагъан джашха анасы эмчек салмаз.
Джыламагъан джашха джукка салынмаз.
Джылан — джылыўгъа.
Джылан дугъуманы сюймей эди, дугъума да аны тешигине бите эди.
Джылан къабындан джийиргеннгенча.
Джылан ёлтюрген таякъча.
Джылан тышында къынгыр болуб джюрюсе да, тешигине тюз кирир.
Джыланны бассанг, башындан бас.
Джыланны башы эзилсе да, къуйругъу къымылдайды.
Джылаў ишге болушмаз.
Джылы кийим эт джылытыр, ахшы сёз бет джылытыр.
Джылла бла табылгъан намыс бир сагъатха тас болур.
Джилян къапхан джыджымдан къоркъур.
Джилян кесини уўундан ёлмез.
Джырчы джырчыгъа къарнаш.
Джырчы ёлсе джыры къалыр.
Джуртундан чыкъгъанны бёрю ашар.
Джуўургъанынга кёре аягъынгы узат.
Джюгю аўур болса, эшек джоргъа болур.
Джюгю аўур эшек бек чабар.
Джюгю дженгил болса, эшек джатыўчу болур.
Джюреги къарангыны кёзю да къарангы.
Джюрек джюрекни ачхычы.
Джюрек кёрмесе, кёз да кёрмейди.
Джюрек кёзден алгъа кёрюр.
Джюрекден джюрекге джол барды.
Джюрекден чыкъгъан сёз джюрекге барыр.
Джюрекге ариў — кёзге да ариў.
Джити бычакъ къыннга ёч, джалгъан сёз джаннга ёч.
Джюз кере ёлчеле да бир кере кес.
Дуния суўгъа батханлыкъгъа бабушха не лязим.
Дунияда байлыкъ билимди.
Дунияда таш къаты, ташдан да баш къаты.
Душманны халкъ бла хорларса.
Душманны кёзю тёртдю.
Ёё
Ёге анна — дуния азаб.
Ёгюз ёлдю — ортакълыкъдан айырылдыкъ.
Ёгюз ёлсе, ортакъ болур.
Ёгюзбаш ийнекде сют болмаз, ийнекбаш ёгюзде кюч болмаз.
Ёгюзню мюйюзюнден тутадыла, адамны сёзюнден тутадыла.
Ёксюзню къалачы уллу кёрюнюр.
Ёксюзню кюню къарангы.
Ёлген эшек бёрюден къоркъмаз.
Ёлген кесиди хариб, ансы къалгъан а джашар.
Ётюрюк бла ашалгъан азыкъ ушхуўургъа дери ёз тутмаз.
Ётюрюкчюню чырагъы джарыкъ джанмаз.
Ётюрюкню айтхандан анга тынгылагъан къыйынды.
Ётюрюкню башын керти кесер.
Ии
Ичгичи бёркюн аракъыгъа сатар.
Ичгини аллы къуўана, арты чыгъана.
Ичгини аллы тюлкю, арты кюлкю.
Ие кёб болса мал харам ёлюр.
Иер аўрутханны ат биледи.
Иесин сюйсенг итине сюек бер.
Иги сёзню къылыч кесмез.
Иги сюрюўчю сюрюўюн эртде джаяр.
Иги тенг алтыннга да сатылмайды.
Иги тенг джолгъа тартар, аман тенг джардан атар.
Иги тенг тенгликде билдирир, иги ат джолоўчулукда билдирир.
Иги туўарчыны кютген малы сютлю болур.
Иги урлукъдан иги битим.
Игилик етсенг, айтма, санга этселе айт.
Игилик этсенг — игилик табарса.
Игиликни эртдеси, кечи джокъду.
Игини ишинден билирсе.
Игини кеси ёлсе да аты ёлмез.
Игини орну хазыр.
Илкер батмай, танг атмаз.
Илмуну бешикден башлаб къабыргъа дери изле.
Илмуну кимни къапчыгъында тапсанг да, ал.
Илячинни кёк тыймаз.
Ишлемеген тишлемез.
Ишлемей, муратына киши джетмез.
Ишни ахырын ойламай, аллын башлама.
Ишни аллы бла къуўанма да, арты бла къуўан.
Ишни аманы джокъ.
Ишни башлагъанда махтанма, бошагъанда махтан.
Ишни игиси биригиўлюкдю.
Ит адамны къулагъыды.
Ит асырагъанны бёрю табмаз.
Ит биченнге джата эди да, кеси да ашамай эди, кишиге да ашатмай эди.
Ит болмагъан джерде тюлкю юрюр.
Ит да кеси джеринде арслан кибикди.
Ит итге айта эди да ит да къуйругъуна айта эди.
Ит къутурса иесин къабар.
Ит сайлады да сюекни алды.
Кк
Кёбге тынгыла да бирин эт.
Кёбню иши — берекет.
Кёбню кёрген кёб билир.
Кёбню оноўу сёгюлмез.
Кече джюрюген эртден сюйюнюр.
Кечеги джаўун кёбге барыр, кечеги къонакъ юйде къалыр.
Келечиге ёлюм джокъ.
Келечиге тёре джокъ.
Келечини хурджуну кенгди.
Келечини къойну ётюрюкден толу.
Кесин а къурт да кечиндиреди.
Кесин билген хоншусун билир, хоншусун билген а элин билир.
Кесине бичен эталмагъан, биреўге четен эте эди.
Кесине иги оноў этген, халкъгъа да этер.
Кесине саламы болмагъанны, мюрзеў берекети болмаз.
Кесинг башынгы туталмасанг, Аллахдан да хайыр джокъ.
Кесинг билмей эсенг, билгеннге тынгыла.
Кесинг кесинги ойламасанг, башха адам сени ойламаз.
Кесинге тапсыз болса да, керти айт.
Кесинги кийим бла омакълагъандан, билим бла омакъласанг игиди.
Кесинги токъгъа, душманны джокъгъа санама.
Кесини ачысы болмагъан биреўню ачысын билмез.
Кесини миллетин сюе билмеген, башханы миллетин сюймез.
Кетген суў къайтмаз.
Кийик ёлтюрелмеген шкогундан кёреди.
Кийимине кёре тюбе, акъылына кёре ашыр.
Кийимни — джангысы иги, нёгерни — эскиси иги.
Кёбю болгъандан кёлю болгъан игиди.
Кёгетни игисин аю ашар.
Кёгетсиз терек мийик болур.
Кёгетсиз терек узун болур.
Кёк джашнамай, кёк кюкюремез.
Кёк кюкюресе, джер буўаз болур.
Кёл да тама-тама болады.
Кёлсюзден сёзсюз туўар.
Кёб ант этген кёб ётюрюк айтыр.
Кёб джашагъандан кёбню кёрген игиди.
Кёб джаўун джерни бузар, кёб сёлешген халкъны бузар.
Кёб кёрген кёб билир.
Кёб сайлагъан юлюшсюз къалыр.
Кёб сёлешген кёбден айырылыр.
Кёзюнде тереги болгъан чёбю болгъанга «сокъур» дей эди.
Кюч билимдеди, билим да кючдеди.
Кючлю эсенг, душмандан кючюнгю джашыр.
Кючлю кесинден кючлюге джолукъса, бузоў болур.
Кючюнге базма, ишинге баз.
Кюкюреген булутну джаўуму аз.
Кюлгенни ангыламагъан — ургъанны ангыламаз.
Кюлме джашха, келир башха.
Кюлме къартха, келир башха.
Кюмюшчюню къызына кюмюш джюзюк табылмаз.
Кюн аманда турна учмаз.
Кюн аманга, игиге да тиеди.
Кюн хар кимге да бирча джарыйды.
Кюн кёрмеген кюн кёрсе кюндюз чыракъ джандырыр.
Кюнню ийсенг — джыл ашарса.
Кябадан келген менме, хапар айтхан сенсе.
КЪкъ
Къанатлыгъа кёк да алаша.
Къанатлыла да юйюр юйюр къонадыла.
Къанатлылагъа къаргъа башчылыкъ этсе, мешхутха элтир.
Къанлынгы душманы сени бла шуёх болур.
Къанны къан бла джуўма, аманны аман бла къуўма.
Къар акъ болгъанлыкъгъа не хайыр — юшютеди.
Къар джаўмай суўукъ болмаз, мал бермей джуўукъ болмаз.
Къар эрисе да, суў эримез.
Къар кёб джаўса, битим кёб болур.
Къара къушну уясы къуру болмаз.
Къара лячин къарт болса, къаргъалагъа аш болур.
Къара суўда къаймакъ джокъ.
Къараб тургъан джыланны къуйругъун басма.
Къарачайны ырысхысы — малда.
Къарагъанны марагъан озар.
Къарангыны кёзю джокъ.
Къаратон малдан тоймаз.
Къаргъа баласына: «чыммагъым», — дей эди.
Къатынынг огъурсуз болса арбазынга ит такъма.
Къатынны бедиши, эркишиге ёлюм.
Къайгъы бла борчдан къутулмазса.
Къайгъы болмагъан джерде кёз джаш болмайды.
Къайгъыны юйден чыгъарма.
Къайгъысы джокъ къуру суўдан семирир.
Къайры барсанг да насыбынг биргенгеди.
Къазан къара болса да, кёблени тойдурады.
Къазанда къайнагъанны чолпу биледи.
Къазаўат къансыз болмаз.
Къазны ызындан баргъан къаргъа аякъларын юшютюр.
Къыйынлы тюеге минсе да, ит къабар.
Къыйынлык кёрген — тёзюмлю.
Къыйынлыкъны кёрмеген ахшылыкъны билмез.
Къыйынлыкъны сынамагъан тынчлыкъны билмез.
Къыйналмай бал да ашалмаз.
Къыйшыкъ иш къыркъ джылдан да чыгъар.
Къыз дегенинг мияла табакъ кибикди.
Къыз эрге ашыгъыр, ёлю джерге ашыгъыр.
Къыз келсе джумуш этер, къатын келсе ушакъ этер.
Къыз кеси юйюнде да къонакъды.
Къыза барса, таш да чартлайды.
Къызбай ит арбазында батыр болур.
Къызгъанчгъа аш такъдырма, эринчекге от чакъдырма.
Къызыл кийимлини мал сюймез.
Къызым, санга айтама, келиним, сен эшит.
Къызынг хоншу юйде джатмасын, джашынг базар хантны татмасын.
Къонакъ келсе къуўат келир, кёб келсе джут келир.
Къонакъ къонакъны сюймез.
Къоркъакъ этегинден, дженгинден да къоркъады.
Къоркъакъ ит юй аллында юрюр.
Къоркъакъгъа къатын болгъандан эсе, батыргъа джесир болсанг игиди.
Къоркъакъны кёзю уллу, телини сёзю уллу.
Къоркъакъны сылтаўу къойнунда, башын сакълар оюмда.
Къоркъгъан бабуш арты бла джюзер.
Къош да бара бара тюзеледи.
Къылыч джара бителир, аўуз джара бителмез.
Къылыч джара саў болур, сюймеклик джара саў болмаз.
Къылыч джара саў болур, тил джара саў болмаз.
Къой бёрю бла шуёх болмаз.
Къой къыркъылгъан джерде тюк тюшер.
Къой кюте билмеген къойну сюрюб айланыр.
Къой кютген — байлыкъгъа, джылкъы кютген — субайлыкъгъа.
Къой минге джетсе, къазан отдан тюшмез.
Къоянны къачханын кёргенимде, шорпасындан тюнгюлдюм.
Къоянны къуйругъу бир тутум.
Къулагъындан тут десенг, къуйругъундан тута эди.
«Къулагъынг, къуйругъунг мени кибик», — дегенди къоян баласына.
Къулакъ эшитгенни барын кёз кёрмез.
Къумурсха да кесини тёбесин къоруўлайды.
Къумурсха тёбе чачыллыкъ болса, къумурсхалагъа къанат битеди.
Къумурсхала джыйылсала, пилни да джыгъарла.
Къурт юзюлюр болса — чыпчыкъ аягъындан.
Къуртха къой артдан юркер.
Къуру челек уллу таўуш этер.
Къуру тулукъ ёре сюелмез.
Къушну баласы уясында не кёрсе, учханында аны этер.
Къутургъан суў таў бузар.
Къуўанч бла бушуў аякълашыб джюрюйдюле.
Къуўанчны бушуў джабар, бушуўну къуўанч ачар.
Къуйругъу юзюлген кеселеккеча.
Къуйругъу юзюлсе да, джылан кеси ёлмез.
Мм
Махтаннган ийнек челегин бояр.
Махтаннган къыз тойда джукълар.
Макъа да кирген кёлюм терен болсун дей эди.
Малчы малчы болсун ансы, мал мал болмай къалмаз.
Малы болгъанны малы ёлюр.
Малы болмагъан джаллыдан къоркъмаз.
Малы джокъну кюню джокъ, кюню джокъну нюрю джокъ.
Малынг болмасын да, билиминг болсун.
Малны халын бакъгъан билир, отунну халын джакъгъан билир.
Малны малчыгъа бакъдыр, отну отунчугъа джакъдыр.
Малны токълугъу — кютгенинге кёре.
Мен айтмай этгеннге — мен къор, мен айтыб этген а — манга къор.
Мен да сен дейме, сен да кесинг дейсе.
Мен ёлгенден сора, джерни башына кырдыш да чыкъмасын.
Мени бёркюмю тюбюнде менден онглу джокъду.
Мени джылытмагъан кюн меннге тиймесин.
Мени ючюн чыпчыкъ да сытылмасын.
Минг ишчиге — бир башчы.
Нн
Нени сюйсенг анга тюберсе.
Нени сюрсенг анга тюберсе.
Нёгерсизни джолу узун.
Оо
Обур кетди да орун къалды.
Окъ джарадан сёз джара аманды.
Окъ джетмез джерге къылыч чыгъарма.
Окъ тийген джеринде къалыр.
Окъугъан асыў, окъумагъан джарсыў.
Окъугъан — джарыкълыкъ, окъумагъан — къарангылыкъ.
Окъугъан ийне бла къазгъан кибикди.
Окъугъан ийне бла кёр къазгъан кибикди.
Окъугъан озар, окъумагъан тозар.
Окъугъан, акъыл окъуйду.
Окъугъанны бети джарыкъ.
Окъумагъан сокъурду, сокъур ташха абыныр.
Окъуў — билимни ачхычы.
Окъуўсуз билим джокъ, билимсиз кюнюнг джокъ.
Ол джерде алтын барды, излеб барсанг — багъыр да джокъ.
Отсуз оджакъдан тютюн чыкъмаз.
Отдан кёлек киер.
Оюмсуз джюрюген аджалсыз ёлюр.
Ой, аны несин айтаса, бир кюню — джаз, бир кюню — къыш.
Ойнаб айтсанг да, эслеб айт.
Ойнай билмеген оюн бузар.
Ойнай билмеген уруб къачар.
Озгъан ишден тюш да игиди.
Пп
Пелиўанны да пелиўан хорлайды.
Пил ёллюк болса, туўгъан джерине барады.
Пилни да джегелле адамла.
Пилни сюеги — кесинден багъалы.
Рр
Рышы — сютню юсюнде кёмюк кибик.
Сс
Сабаны барны насыбы бар.
Сабыр тюбю сары алтын.
Сабий бла къарт бирди.
Сабий кёргенин унутмаз.
Сабий оюндан, тели тойдан тоймаз.
Сабийинг болгъунчу сабийни къыйынлыгъын билмезсе
Сабийни кёб эркелетсенг, башынга минер.
Сабийсиз юй чыракъсыз юй кибикди.
Сыфаты ариўдан къылыгъы ариў насыблыды.
Сыфатында болмагъан, суратында болмаз.
Сингир юзюлсе, саў болмаз, топуракъ тёбе таў болмаз.
Сыннган къошун саў болмаз.
Сыртда буўдан къолда къоян иги.
Сыйсыз джашагъандан сыйлы ёлген игиди.
Сохан ашамагъанны ийиси чыкъмаз.
Сохан аўруў салыр, сарсмакъ аўруў алыр.
Сокъур бла аш ашасанг да, тюзлюк эт.
Соргъан айыб тюлдю, билмеген айыбды.
Соргъанны айыбы джокъду.
Соруб етсенг, сокъуранмазса.
Сорулгъан иш сёгюлмез.
Сёлешген кюмюш эсе, тынгылагъан алтынды.
Сёлешгеннге — кюмюш, тынгылаганнга — алтын.
Сёз аўузунгдан чыкъса, эл къобса да туталмаз.
Сёз канатсыз учар.
Сёз кёрмесе да, аягъы бла джюрюйдю.
Сёз къуўгъан палахха джол ачар.
Суўгъа кирген къургъакъ чыкъмаз.
Суўгъа кирме, кирсенг терен кир.
Суўгъа таянма, джаўгъа ийнанма.
Суўгъа тюшген таш къармар.
Суўну чыкъгъан джери кезлеў.
Суўсуз джуўар, джелсиз кебдирир.
Суўугъан темир созулмаз.
Сюре билген ура да билир.
Сюрюўчю кёб болса къой харам болур.
Сюрюўчю таягъы бла тебсер.
Сюрюўчю таягъына да сорады.
Сют бла кирмеген акъыл суў бла кирмез.
Сют сюек ёсдюрюр.
Сюйгенинги не этгени да иги кёрюнюр.
Сюймегенинг кюлген кюн, адамлыгъынг кетген кюн.
Сюймегенни сютю ачы.
Сюйюб кёлтюрсенг джюгюнг арытмаз.
Сюзюлген суўну къурту кёб болур.
Хх
Хар кимге да кесини баласы иги кёрюнюр.
Хар кимни да кеси къозусу кесине къочхар тенгли кёрюнюр.
Хар кимни туўгъан джери кесине багъалыды.
Хар сёзню орну бар.
Харам къарнашдан халал тенг ахшы.
Хомух алгъа ёлюр.
Хомухдан ёлгенден эсе, джигитлик этиб ёл.
Хомухну бурну джай юшюр.
Хоншуда малгъа бёрю да тиймейди.
Хоншунг бла иги бол.
Хоншунг сокъур эсе, кёзюнгю къыс.
Хоншунгу таўугъу къаз кёрюнюр.
Чч
Чаба билмеген атны чарсха салмайдыла.
Чабакъ чирисе башындан чирийди.
Чабакъ къылсыз болмаз.
Чабакъ суўдан чыкъмаз, бёдене суўгъа кирмез.
Чабар ат джалкъасындан белгили.
Чакъырылмагъан къонакъ — орунсуз.
Чаўка баласына чыммагъым, кирпи ўа баласына джумушакъчыгъым дей эди.
Чегет бёрюсюз болмаз.
Чегетге душман — отунчу.
Чыбыкълыкъда бюгюлмеген къазыкълыкъда бюгюлмез.
Чибини кёб, бал этер, адамы кёб, мал этер.
Чибинледе да болады бир тамада.
Чычхан джарасын кёрдю да джыл джатды.
Чычхан гебенден къоркъмаз.
Чычхан кеси тешигине киралмай эди да, ызындан да бир такъмакъ тагъа эди.
Чичханлагъа киштик да арслан кибик кёрюнеди.
Чычханны аджалы джетсе, кишдикни къуйругъундан къабар.
Чычханны баласы тулукъ тешер.
Ээ
Эбин табхан — ётмек табар.
Эчки эгиз табар, тонгуз тогъуз табар.
Эчки уругъа тюшсе, бёрюге: «къарнашым» дей эди.
Эчкиге къыйынлыкъ келсе, бёрюге ана къарнаш дер.
Экеў кенгешге барма, ючеў кенгешден къалма.
Экеўге барма, биреўден къалма.
Эки ананы эмген бузоўну — тили татлы.
Эки ат табанлашсала, арада эшек ёлюр.
Эки баш бир къазанда къайнамаз, эки джаш бир орунда ойнамаз.
Эки харбыз бир уўучха сыйынмаз.
Эки къаргъа джагъалашса бир къузгъуннга аш тюшер.
Эл хазнасы эски сёз, эр хазнасы джити сёз.
Эл сайын бир ёгюзюнг болгъандан эсе, эл сайын бир джуўугъунг болсун.
Эл телисиз болмаз, чегет бёрюсюз болмаз.
Эл тюкюрсе тенгиз болур.
Эл умутун эр болдурур.
Эл юрсе, джел болур, эл тюкюрсе кёл болур.
Элде болса ёлмезсе, элде болмаса кюн кёрмезсе.
Элде турсанг — элни адетин эт.
Элге бёрю кирсе, итле бары да бир болурла.
Эли джокъну кёлю джокъ.
Элим деген элге болушур.
Элин сюйген джерин сюер.
Элин сюйсе, джерин да сюйер.
Элинден айырылгъан — къанаты сыннган.
Элинг бла къыйналгъан байрамды.
Элинги унутсанг да, адетин унутма.
Элим деген эл ашар.
Элни аўузуна элли аршын къумач джетмез.
Эрге ашатсанг ашынгы, намыслы этер башынгы.